न्युयाेर्क, ६ चैत ।
भारतका अन्वेषकले पहिलो पटक एसियाली हात्तीहरूले पनि मरेका अाफ्ना छावा कसरी गाड्छन् ? भन्ने पत्ता लगाएका छन् ।
एउटा नयाँ अध्ययन अनुसार उत्तरी बंगालको चिया बगानकाे एक खाल्डोमा माउ हात्तिले मरेका सन्तानलाइ गाडेकाे पत्ता लगाएका हुन् ।
अफ्रिकी हात्तीहरूले पनि मरेका छावाका गाड्ने गरेकाे यसअघि पत्ता लागे पनि एसियाली हात्तिमा भने त्याे देखिएकाे थिएन । तर, भारतकाे पश्चिम बंगालमा एउटा घटनाले त्यसलाइ पुष्टी गरेकाे सिएनएनले उल्लेख गरेकाे छ ।
‘तर यो पहिलो पटक हो कि एसियाली हात्तीहरूमा व्यवहार दस्तावेज गरिएको छ,Ú अध्ययन लेखक आकाशदीप रोयले भने । उनी इन्डियन इन्स्टिच्युट अफ साइन्स एजुकेशन एन्ड रिसर्च (आईआईएसईआर) का अनुसन्धानकर्ता हुन ।
‘चिया बगानजस्ता खेतीयोग्य जमिन, टुक्रा-टुक्रा भएको जङ्गल भएको ठाउँमा दफन गरिएको छ,’ रोयले अनुसन्धान पछि भने । हात्तीको बथानले चिया बगानकाे हुदैँ यात्रा गर्ने क्रममा साे बाटो प्रयोग गरेकाे देखिएकाे छ ।
‘विगतमा हात्तीहरू प्रायजसो जङ्गलमा बस्ने गर्दथे तर पछिल्ला दशकहरूमा तिनीहरू मानव बसोबास भएको क्षेत्रमा बढी सहज भएका छन्,’ रोयले भने, ‘मानव व्यस्त हुने उच्च सम्भाव्यताका कारण हात्तीहरूले आफ्नो मृतकलाई गाउँमा गाड्दैनन् तर चिया बगानका नालीहरू छावा गाड्नका लागि “उत्तम ठाउँ” हुने सक्ने उनीहरूले बुझेकाे हुनुपर्छ ।’
“उनीहरूले शवलाई खुट्टा वा सुँडले समात्छन्, यो शवलाई समात्ने एकमात्र तरिका हो,” रोयले भने, ;जसले शवलाई खाडलमा राखेर माटोले छोप्नु हात्तीहरूको लागि सबैभन्दा सजिलो तरिका हो ।’ रोयले भने कि उनी र उनका सह-लेखक भारतीय वन सेवाका परवीन कासवान अन्य अनुसन्धान गर्न यस क्षेत्रमा थिए, जब उनीहरूले छावा गाडिएको प्रमाण फेला पारे। रोयले भने, “यसबाट हामी छक्क पर्यौं।
‘अन्वेषकहरूले अफ्रिकी हात्तीहरू झैं एसियाली हात्तीहरूले दफन स्थलहरूमा पुनः भ्रमण गर्छन कि गर्दैनन भनेर पनि हेरेका थिए तर पछि यो पत्ता लगाए कि तिनीहरूले यस क्षेत्रलाई बेवास्ता गर्ने रहेछन, मानौं अब त्यो ठाउँ हेर्नै नपरोस भन्ने ठानेको देखियो,’ रोयले भने।
‘भारतीय वन सेवाले त्यहाँवाट छावाको शव हटाए पनि यही अवस्था छ, माउहरू मात्रै होइन, अरू पनि त्यहाँ फर्केर आएनन्,’ रोयले भने, ‘जसले दफन गर्ने विभिन्न बथानका हात्तीहरूले पनि गाडिएको ठाउँ महसुस गर्न सक्छन् भन्ने विश्वास गर्न सकिन्छ ।’
‘उनीहरूलाई धेरै कुरा थाहा छ, जुन हामीलाई थाहा छैन,’ उनले भने। रोयका अनुसार उत्तरी बंगाल र असममा छावा गाड्ने थप घटनाहरू खोजिरहन चाहन्छन्, जहाँ धेरै चिया बगानहरू रहेका छन्।
‘अब टोलीले ड्रोन प्रयोग गर्नेछ, साथै चिया बगानका प्रबन्धकहरू र स्थानीय बासिन्दाहरूलाई कुनै दफन स्थलहरू रिपोर्ट गर्न सोध्नेछ,’ उनले थपे।
तर, न्यूयोर्कको हन्टर कलेजका मनोविज्ञानका सहायक प्राध्यापक जोशुआ प्लोटनिक, जो यस अध्ययनमा संलग्न थिएनन् तर उनी पनि यो विश्वास गर्दैनन । उनी हात्तिले सन्तालाक्ष दफन गरेकाे कुरामा थप अध्ययन गर्न जरूरी छ ।
‘हात्तीहरूले छावाको शव बोकेको घटनाहरू देखिए पनि मेरो जानकारीमा, मेरा कुनै पनि सहकर्मीहरू, जसले दशकौंसम्म हात्तीका अध्ययन गरेका छन्, ती सबै हात्तीहरूले मरेकाहरूलाई गाडेको देखेका छैनन्,’ हात्ती र अन्य जनावरहरूमा अनुभूति अध्ययन गर्ने प्लोटनिकले भने।
छावा खाडलहरूमा खसे भने उनीहरू बाहिर निस्कन सक्दैनन् र त्यहीँ मर्छन् कि त तिनीहरूको मृत्यु पछि प्राकृतिक रूपमा फोहोरमा परेको वा बथानका अन्य सदस्यहरूले असफल उद्धारको प्रयास गरेको भन्ने धेरै प्रमाणहरू भेटिन्छन् ।
‘उसो हो भने यहाँ महत्त्वपूर्ण कुरा यो हो कि यो कुराका लागि थप प्रमाणहरू आवश्यक छ, त्यसका लागि हात्तीहरूको त्यस्ताे व्यवहारको प्रत्यक्ष अवलोकन गर्नु पर्छ, उदाहरणका लागि त्यहाँ के भइरहेको छ ? कसरी पुर्छन ? भन्ने जानकारी लिनु पर्छ, त्यसपछि मात्रै कुनै निष्कर्ष निकाल्न सकिन्छ,’ प्लोटनिकले भने।
रोयले भने उनको कुरामा सहमति जनाउँदैनन, भन्छन, ‘मरेका छावाको ढाडमा भएको कन्ट्युसनले बथानका अन्य सदस्यहरूले मृतकलाइ दफन गर्न तानेकाे देखिन्छ ।’
सो अध्ययन फेब्रुअरी २६ मा जर्नल अफ थ्रिटेन्ड ट्याक्सामा प्रकाशित भएको थियो ।न्युज कारखाना
